‘Atıkların nehre ulaşma tehlikesi var’

Türk Toraks Derneği (TTD), 13 Şubat’ta Anagol Madencilik’in Erzincan İliç’teki Çöpler madeninde meydana gelen zehirli sızıntı sonucu meydana gelen felakete ilişkin bugün yazılı bir açıklama yaptı.

TTD Merkez Yönetim Kurulu Üyesi Doç. Dr. Nilüfer Aykaç TTD Çevre Sorunları ve Akciğer Sağlığı Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Sebahat GençOrtak açıklamada şu ifadeler yer alıyor:

“GELİŞME NEDENİYLE AĞIR METAL İÇEREN ATIKLARIN NEHİRLERE ULAŞMASI TEHLİKESİ VAR”

“3 Şubat 2024 Salı günü öğleden sonra başka bir felaket haberiyle şok olduk. Haziran 2022’de Fırat Nehri’nde meydana gelen sızıntı nedeniyle gündeme gelen Anagold Madencilik’e ait Erzincan İliç Çöpler altın madeni, acı bir kazayla yeniden gündeme geldi. Madende siyanür ve ağır metal içeren toprağın depolandığı yığında çökme meydana geldiğini, 9 madencinin çökme altında kaldığını üzüntüyle öğrendik. “Maalesef felaket yeniden geliyor” dedi. Bir haber, toplumun olması gerekenden fazla birikiminin çöküşe yol açtığıdır. Türkiye’nin ikinci büyük madeni olan Çöpler madeni, Fırat Nehri’ne 350 metre uzaklıkta ve fay hattı üzerinde yer alıyor. Uzmanların uyarılarına ve açılan davalara rağmen maden yıllardır çalışmaya ve kapasite artırmaya devam ediyor. Oluşan çökme nedeniyle siyanür ve kurşun, bakır, çinko, cıva, kadmiyum gibi sağlığa zararlı ağır metaller içeren atıkların (sızıntı) nehre ulaşması tehlikesi bulunmaktadır. Nehre ulaşmasa bile yağmur yoluyla havaya, toprağa ve yer altı sularına karışarak tüm canlıların sağlığına zarar verebilir.

“HEPSİ İNSAN SAĞLIĞINA VE ÇEVREYE ZARARLIDIR”

Çöpler Kompleksi maden kapasite artırımı projesinin 2017 yılı nihai ÇED (çevresel etki değerlendirmesi) raporuna ilişkin olarak, raporda yer alan kimyasallar ve bunların sağlık üzerindeki olası etkilerine ilişkin derneğimize iletilen talep doğrultusunda hazırlanan görüş raporunda, kullanılacak kimyasallar yer almaktadır. Madende kullanılacak olanların (özellikle sülfürik asit ve siyanür) neredeyse tamamının insan sağlığına ve ekolojiye zararlı olduğu uyarısı yapılmış ve herhangi bir kaza/afet durumunda oluşabilecek olumsuz etkilerin olabileceği belirtilmiştir. nehir havzasının tüm coğrafyasını ve ekosistemini etkilemektedir.

Madencilik faaliyetleri sırasında açığa çıkabilecek atıkların kontrol altına alınması amacıyla 15.07.2015 tarihli Resmi Gazete’de Genel Hükümler 5. Maddesi başlığı altında tanımı, miktarı ve yöntemleri raporlanan ‘Maden Atıkları Yönetmeliği’ yayımlandı. gerekli araçlarda maden atıklarına ilişkin hükümler açıkça belirtilmektedir. Patlama, deprem, yağmur ve diğer etkiler nedeniyle sızıntı veya taşma nedeniyle prosesler sırasında açığa çıkan kullanılmış siyanür ve ağır metallerin bu işletmelerde dağılması, doğal çevre için ciddi bir potansiyel tehdit oluşturmaktadır. 2000 yılında Romanya’da yaşanan maden kazasının ardından barajdan gelen atıkların nehirlere karışması suda yaşayan canlıların ölümüne yol açmış ve Çernobil nükleer kazasından sonra en yıkıcı endüstriyel kazalardan biri olarak kayıtlara geçmişti. Benzer olaylar zaten ülkemizde Kütahya’da (2011) ve Giresun Şebinkarahisar’da (2021) yaşandı.

“HAVADAKİ HİDROJEN SİYANÜR MİKTARINI ARTIRARAK SOLUNUM ZEHİRLENMESİNE NEDEN OLABİLİR”

Daha önce toprak yapısının geçirgenliği ve gerekli kontrollerin yapılmaması nedeniyle istinat barajlarının çevresinde çeşitli sızıntılar meydana geliyordu. Ayrıca siyanürün açık havuzlarda hidrojen siyanür şeklinde havaya salınması belirli konsantrasyonlarda ciddi bir tehdit oluştursa da hem tesiste çalışanlar hem de atık barajlarının yakınında yaşayan her canlı için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Baraj çevresinde serbest hidrojen siyanürü izleyen bir ölçüm ve değerlendirme yöntemi bulunmamakta ve bazı yerleşim yerlerinde bu etkinin göz ardı edildiği görülmektedir. Atık suyun buharlaştırıcılar aracılığıyla havaya boşaltılması, havadaki hidrojen siyanür miktarını da artırarak solunum yolu zehirlenmesine neden olabilir.

“BÖLGEDE AKUT SİYANÜR ZEHİRLENMESİNE KARŞI UYARILAR YAPILMALIDIR”

Bölgede akut siyanür zehirlenmesine karşı uyarılar yapılmalı. Siyanür vücuda solunum veya ağız yolu ile girmektedir ve belirli seviyelerin üzerinde zehirlenme etkileri ortaya çıkmaktadır. Akut zehirlenmelerde nefes almada zorluk, hızlı ve derin nefes alma, nöbetler, bilinç kaybı, öksürük, burun tıkanıklığı, kanama, cilt hassasiyeti, ağrı, çarpıntı, bulantı-kusma, koma ve ölüm meydana gelebilirken, tiroid hormon bozuklukları, yorgunluk, uzun süreli maruz kalındığında baş ağrıları ve baş dönmesi, baş ağrısı, kulak çınlaması, davranış bozuklukları, hafıza kaybı, görme bozuklukları, kol ve bacaklarda bayılma ve uyuşma gibi şikayetler meydana gelebilir.

“SİYANÜRÜN UZUN VADELİ ETKİLERİNE YÖNELİK EYLEM PLANI OLUŞTURULMALI”

Bölgenin hava, su ve toprağındaki siyanür ölçümlerinin yanı sıra kurşun, bakır ve civa gibi diğer ağır metallere ilişkin de gerekli ölçümler yapılmalı ve kamuoyu bilgilendirilmelidir. Siyanürün uzun vadeli etkileri konusunda ise bölgeden numuneler alınmalı, seviye belirlenmeli, tüm canlıların maruz kalmasına yönelik bir eylem planı oluşturulmalı ve önlemler alınmalıdır. Ayrıca siyanürün yarılanma ömrü 1-3 yıla kadar çıkabildiğinden uzun süreli sağlık ölçümleri ve kontrollerinin de yapılması gerekmektedir.

“ÜLKEMİZDE BİLİMSEL, KAMUYU, EKOLOJİYİ VE ÇEVREYİ ÖNCELİKLİ RAPORLAR UYGULAMALIDIR.”

İlginçtir eski Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum tarafından onaylanan ÇED raporunda proje alanında heyelan riskinin bulunmadığı, bu nedenle bu felaketin meydana geldiği belirtildi. Bu durum ÇED raporlarının bilimsel olarak ve kamu yararına alınmadığının göstergesidir. Ülkemizde bilimi, kamuyu, ekolojiyi ve çevreyi ön planda tutan ÇED raporları uygulanmalı, ÇED’in yanı sıra sağlık etki değerlendirmesi (SED) de uygulanmalıdır.

Türk Toraks Derneği sürdürülebilir geleceği ve yaşamayı ana hedef olarak görmektedir. Kalkınmayı ön planda tutan, çevreyi, doğayı, ekosistemi ön planda tutmayan yatırımlara karşıdır. Enkaz altında kalan işçilerimizden güzel haberler duymak içimizi biraz olsun neşelendirecek. “İnsan hayatına rağmen ekonomik bir faaliyet yürütülemez.”